KAMU GÖREVLİLERİ TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİNİ
Anayasa madde 53 ‘’İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler. Toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla düzenlenir. Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir. Toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sözleşmeden yararlanacaklar, toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu sözleşme hükümlerinin emeklilere yansıtılması, Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun teşkili, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar kanunla düzenlenir.’’ şeklinde olup, toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkı Anayasal güvence altına alınmıştır.
07/05/2010 tarihinde ki yapılan Anayasa Değişikliğinde, memurlara ve diğer kamu görevlerine toplu sözleşme yapabilme hakkı getirilmiştir.
Türkiye memurların üyesi olduğu memur sendikalar ve bu sendikaların birleşmesi ile konfederasyonlar mevcuttur. İş bu sendikalardan gerekli nitelikleri sağlayan konfederasyon ile hükümet arasında kamu görevlileri toplu iş sözleşmesi düzenlenmektedir.
4688 sayılı Kanunun 29. maddesi "Kamu Görevlileri Sendikaları Heyeti, bağlı sendikaların toplam üye sayısı itibarıyla en fazla üyesi bulunan konfederasyonun Heyet Başkanı olarak belirleyeceği bir temsilci ile her bir hizmet kolunda en fazla üyeye sahip kamu görevlileri sendikaları tarafından belirlenecek birer temsilci, bağlı sendikaların üye sayıları esas alınmak kaydıyla toplam üye sayıları itibarıyla birinci, ikinci ve üçüncü sırada bulunan konfederasyonlar tarafından belirlenecek birer temsilci olmak üzere onbeş üyeden oluşur." şeklindedir. İş bu maddeye göre; en yüksek üye sayısına sahip konfederasyon heyet başkanı olarak, Hizmet kollarında yetkili alan sendikaların 11 başkanı ve en yüksek üyeye sahip ilk 4 konfederasyon başkanı olmak üzere 15 kişilik üyeden oluşur.
Türkiye’de iş bu kriterlere uygun KESK, Memur-sen ve Türkiye Kamu-Sen konfederasyonları bulunmaktadır. İş bu sözleşmenin görüşülmesinde bu konfederasyonlar memurları temsilen yer almaktadır. Mevcut hali ile Memur-Sen konfederasyonundan 13, KESK konfederasyonundan 1 ve Türkiye Kamu-Sen konfederasyonunda ise 1 üye heyet içinde yer almaktadır.
4688 sayılı Kanunun 33. Maddesi "Toplu sözleşme görüşme süreci sonunda toplu sözleşme imzalanamaması halinde, üzerinde uzlaşılan ve uzlaşılamayan konuları içeren toplantı tutanağı, tutanağın kamu görevlilerinin geneline yönelik bölümü Kamu Görevlileri Sendikaları Heyeti Başkanı ve hizmet kollarına yönelik bölümleri ilgili sendika temsilcisi ile Kamu İşveren Heyeti Başkanı tarafından imzalanır. Toplantı tutanağı imzalanmasından veya görüşmelerin uzlaşmazlıkla sonuçlandığının tespit tutanağı ile belirlenmesinden itibaren üç işgünü içerisinde sözleşmenin ilgili bölümlerini imzalamaya yetkili olanlar tarafından imzalamaya yetkili oldukları bölümler için Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurulabilir. Toplu sözleşme kapsamına girmeyen konulara ilişkin olarak Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurulamaz." şeklinde olup, yetki hususuna değinilmiştir.
Memur ve kamu görevlilerini temsilen 15 kişilik heyet ve hükümet yetkileri arasında yapılan görüşmeler neticesinde toplu iş sözleşmesi tarafların muvafakatleri doğrultusunda tanzim edilir. Tarafların anlaşamaması durumunda, taraflar Kamu görevlileri Hakem Kuruluna başvuruda bulunulabilir. 4688 sayılı Kanunun 33. Maddesinde iş bu yola başvuruda kamu görevlileri adına kimin yetkili olduğuna ve hangi süreler ile başvurunun yapılması gerekliliğine değinilmiştir.
Kamu Görevlileri Hakem Kurulu 11 üyede oluşur. 11 üyenin 6'sında hükümet, 5'inde ise sendikalar belirleme yetkisine haizdir. Yani konunun Hakem Heyetine kalması halinde, mali haklarda çok önemli bir değişiklik olmamaktadır.
Anayasa madde 56’te de belirtildiği üzere; toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir.
Kaldı ki, ülkemizde 2019 yılında yapılan Toplu Sözleşme görüşmelerinde Hükümet ile yetkili konfederasyon Memur-Sen uzlaşamamıştır. Uzlaşamayınca konu Kamu Görevlileri Hakem Kurulu'na gitmiştir. Hakem Kurulu'da 28/08/2019 tarihli 2019/1 karar sayılı kararı ile Hükümetin verdiği oransal zammın aynısını vermiştir. Yani, 2020 için 4+4, 2021 için de 3+3 zam oranını onaylamıştır.
Yukarıda açıkça değinildiği üzere, memur ve kamu görevlilerine toplu iş sözleşmesi düzenleyebilme hakkı 2010 tarihli referandum ile Anayasal bir hak olarak tanınmış ve Anayasanın 53. maddesi ile mevzuatta yer edinmiştir. Yine, 4688 sayılı Kamu görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu ile memur ve kamu görevlilerinin toplu iş sözleşmesi düzenleme hakkı hukuksal mevzuatta yer edinmiştir. Memur ve kamu görevlilerine toplu iş sözleşme hakkının Anayasal bir hak olarak tanınması hukuksal olarak aykırı bir kanun düzenlemesi yapılması engeller niteliktedir. Anlaşılacağı üzere, Anayasa maddesine aykırı kanun düzenlemesi yapılamayacağından tanınan toplu iş sözleşme hakkının kaldırılmasının tek yolu Anayasanın değiştirilmesinden geçmektedir.
Yine, 4688 sayılı kanun ve Anayasanın 53. Maddesinde toplu sözleşmenin kimler arasında ve ne şekilde yapılacağını ve uzlaşma ile uzlaşmama durumlarında nelerin yapılacağına değinilmiştir. Tarafların uyuşmaları halinde memur ve kamu görevlileri toplu sözleşmesi imzalanarak hüküm altına alınmış olur. Aksi halde mevzuat doğrultusunda yetkili birimler tarafından Kamu görevlileri Hakem kuruluna başvuru yapılır. Hakem kurulun kararı kesindir.
